سرویس اقتصاد مشرق - در دوران مذاکرات هسته ای، حضور «فرهاد پرورش» مدیر عامل وقت ایران ایر در کنار تیم مذاکره کننده هسته‌ای زمزمه هایی مبنی بر گنجانده شدن مبحث خرید هواپیمای مسافربری در توافق آینده هسته ای شنیده می شد تا اینکه در روز ۲۳ تیر ۱۳۹۴ و اعلام رسمی برجام توسط مذاکره کنندگان روشن شد که یکی از بندهای برجام تعهد آمریکا مبنی بر موافقت با فروش هواپیمای مسافربری به ایران است.
در دهه های اخیر هواپیماهای مسافربری غربی که عمده ترین آنها بویینگ و ایرباس است بازارهای جهانی را قبضه نموده اند و آمریکا نیز به عنوان غول صنعتی جهان سهم زیادی در قطعات استفاده شده در هواپیماهای مسافربری غربی غیر امریکایی و حتی برخی هواپیماهای مسافربری شرقی داشته است .
بیشتر بخوانید
معمای بدقولی بوئینگ و استعفای قائم مقام وزیر راه
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و اشغال لانه جاسوسی و سپس دوران دفاع مقدس به دلیل تیرگی روابط با آمریکا و مهمتر از آن درگیر بودن کشور در جنگ با رژیم بعثی عراق مجال و انگیزه ای برای خرید هواپیمای مسافربری نبود و صرفاً در سالهای اولیه انقلاب تعدادی از هواپیماهای ایرباس ۳۰۰ و بویینگ ۷۴۷ باقیمانده از قراردادهای پیش از انقلاب تحویل ایران ایر گردید .
تحریم فروش هواپیما از کجا آمد؟
در سال ۱۹۹۵ قانونی در کنگره آمریکا توسط سناتور جمهوری خواه ایتالیایی الاصل به نام داماتو به رأی گیری گذاشته شد که تحریم های مندرج در آن ضد ایران مانع از خرید هواپیماهای با بیش از ۱۰درصد قطعات آمریکایی می شد.
این شرایط تحریم تا زمان مذاکرات هسته ای و برجام ادامه داشت پس از برجام آمریکا متعهد گردیده بود تا قوانین خود را به گونه ای تغییر دهد تا خرید هواپیمای غیر نظامی برای ایران میسر شود و وزارت خزانه داری ایالات متحده مسئول صدور مجوزهای اوفک Office of Foreign Assets Control (OFAC) برای این هواپیماها شد.
طبیعتاً در شرایطی که دولت ایالات متحده متعهد به صدور مجوز خرید هواپیمای مسافربری به ایران شده بود ، تمایل داشت که خود نیز از این بازار جدید سهم ببرد و به این ترتیب بود که پس از اجرایی شدن برجام در تاریخ ۲۶ دیماه ۱۳۹۴ مذاکرات با ایرباس و بویینگ برای خرید هواپیما آغاز گشت. در تاریخ ۳۰ بهمن ۱۳۹۴ به گزارش بلومبرگ دولت آمریکا به شرکت بویینگ مجوز مذاکره با شرکتهای هواپیمایی ایرانی را داد .
- ماجرای خرید هواپیماهای پهن پیکر
پس از این مجوز به بویینگ، صحبتهایی مبنی بر خرید ۴ فروند بویینگ ۷۴۷-۸ توسط ایران ایر شنیده شد ، این ۴ فروند ۷۴۷-۸ متعلق به شرکت روسی ترانس ایرو بودند که در سال ۲۰۱۵ ورشکسته شده بود و سفارشات خود را لغو نموده است که بخشی از این سفارشات لغو شده شامل ۴ فروند بویینگ ۷۴۷-۸ می گردید.
اما پس از مدتی عنوان شد شرکت ایران ایر تمایلی به خرید هواپیماهای ۴ موتور مانند بویینگ ۷۴۷ و ایرباس ۳۸۰ ندارد (به دلیل هزینه ها و پیچیدگی بالاتر آنها نسبت به انواع بویینگ و ایرباس ۲ موتوره) و به همین دلیل این خرید به سرانجامی نرسید. جالب اینجاست که مدتی بعد عنوان شد که ۲ فروند از این ۴ فروند قرار است به هواپیمای تشریفاتی ریاست جمهوری ایالات متحده تبدیل شوند و با Air Force Oneهای فعلی جایگزین گردند.
- ۸۰ بوئینگی که ایران خرید چه مدلی داشتند؟
پس از انتخابات ریاست جمهوری امریکا که ۸ نوامبر ۲۰۱۶ (۱۸ آبان ۹۵) برگزار شد و دونالد ترامپ جمهوری خواه و منتقد شدید برجام پیروز انتخابات شد باراک اوباما در مدتی که به پایان دولت دموکرات آمریکا باقیمانده بود بالاخره مجوزهای مربوطه را در مهرماه سال ۹۵ صادر نمود و توافقنامه خرید ۸۰ فروند هواپیما از شرکت بویینگ توسط دکتر آخوندی وزیر راه و شهرسازی و جمعی از مدیران شرکت بویینگ به ارزش ۱۶ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار امضا گردید که به گفته مقامات شرکت بویینگ امضای این قرارداد باعث پشتیبانی شدن از حدود ۱۰۰.۰۰۰ شغل بوده است.
۸۰ فروند بویینگ سفارش شده شامل انواع زیر می گردید :
- ۵۰ فروند Boeing ۷۳۷-MAX-۸
- ۱۵ فروند Boeing ۷۷۷-۳۰۰ER
- ۱۵ فروند Boeing ۷۷۷-۹
در آن زمان از بین ۳ مدل بویینگ سفارش داده شده فقط بویینگ ۷۷۷-۳۰۰ER در خط تولید وجود داشت و بویینگهای ۷۳۷-MAX سال بعد از آن یعنی ۲۰۱۷ وارد خدمت شدند و بویینگ ۷۷۷-۹ نیز سال ۲۰۲۰ وارد خدمت خواهد شد. در هنگام امضای قرارداد قرار بر این بود که نخستین بویینگ ۷۷۷-۳۰۰ER فروردین سال ۱۳۹۷ وارد خدمت ایران ایر شود.
-معرفی اجمالی هواپیماهای سفارش داده شده توسط ایران ایر
خانواده هواپیمای بویینگ ۷۳۷-MAX چهارمین نسل و در حال حاضر آخرین نسل از هواپیماهای موفق باریک پیکر با برد کوتاه الی متوسط بویینگ ۷۳۷ می باشد که از سال ۱۹۶۸ تاکنون بیش از ۱۰۰۰۰ فروند از آن تولید شده است و در چهار نسخه متفاوت MAX-۷ ،MAX-۸ ،MAX-۹ و MAX-۱۰ ارائه گردیده است. که به ترتیب حدأکثر ظرفیت هر مدل ۱۷۲ ، ۲۱۰ ، ۲۲۰ و ۲۳۰ مسافر می باشد.
از بارزترین تفاوتها و مزیتهای نسل چهارم بویینگ ۷۳۷ یا همان MAX نسبت به خانواده قبلی بویینگ ۷۳۷ میتوان به ارتقا یافتن موتورها اشاره کرد که مصرف سوختی حدودا ۱۴ درصد کمتر از موتورهای نسل قبل دارند و همچنین خروجی موتور نیز دارای طراحی دندانه ای است تا صدای کمتری تولید نماید.
هواپیمای بویینگ ۷۳۷ در شرکتهای هواپیمایی ایران کارنامه موفقی داشته و دارد. در دوران پهلوی شرکت ایران ایر ۵ فروند از نوع ۷۳۷-۲۰۰ با ظرفیت حدود ۱۱۰ مسافر و برد ۴۸۰۰ کیلومتر که نسل اول این هواپیماها محسوب می شود را سفارش داد که یک فروند از آن برای پروازهای تشریفاتی به آشیانه سلطنتی سپرده شد .
در سالیان اخیر نیز تعدادی بویینگ ۷۳۷ از انواع ۳۰۰ ، ۴۰۰ و ۵۰۰ که نسل دوم یا اصطلاحاً Classic این هواپیما است به صورت دسته دوم وارد ناوگان شرکتهای هواپیمایی خصوصی کشور گردیده است که عملکرد نسبتا خوبی داشته اند. آنطور که در قرارداد بویینگ با ایران ایر قید شده است نوع سفارش شده توسط ایران ایر ۵۰ فروند از نوع ۷۳۷-MAX-۸ می باشد که برد آن بسته به شرایط ۵۰۰۰ الی ۶۵۷۰ کیلومتر می باشد که کاملا پاسخگوی پروازهای داخلی و اروپایی ایران ایر می باشد. سفارش گیری بویینگ برای خانواده MAX از سال ۲۰۱۱ آغاز شده و در سال ۲۰۱۷ تحویل آن به مشتریان آغاز گردیده است.
هواپیمای بویینگ ۷۷۷ نیز در رده هواپیماهای پهن پیکر و دوربرد قرار می گیرد که از سال ۱۹۹۵ تاکنون در خدمت است و ۱۵۳۸ فروند از آن تولید شده است در حال حاضر دوربرد ترین و پر ظرفیت ترین مدل بویینگ ۷۷۷ مدل ۷۷۷-۳۰۰ER می باشد که حروف ER انتهای نام آن مخفف Extended Range به معنی برد افزوده شده می باشد که ایران ایر ۱۵ فروند از آن را در سفارش دارد که در صورتی که چیدمان صندلیهای آن ۲ کلاس باشد ۳۹۶ نفر مسافر را در برد ۱۳۶۴۹ کیلومتر میتواند با خود می تواند حمل نماید.
طول این هواپیما ۷۳.۸۶ متر و دهانه بال آن ۶۴.۸۰ متر می باشد. نسل جدید هواپیماهای بویینگ ۷۷۷ با نام ۷۷۷-X شناخته می شود که در حال حاضر در دست توسعه است و قرار است نخستین پرواز آن در ۳ ماهه نخست سال ۲۰۱۹ میلادی انجام پذیرد و انتظار می رود تا پایان آن سال تحویل آن به مشتریان آغاز گردد بویینگ ۷۷۷-X دارای دو مدل به نام ۷۷۷-۸ و ۷۷۷-۹ می باشد که ایران ایر نوع دوم یعنی ۹ آن به تعداد ۱۵ فروند سفارش داده است.
طول این مدل ۷۶.۷ متر و دهانه بال آن با توجه به اینکه در این نسل جدید بال توانایی جمع شدن و باز شدن دارد مابین ۶۴.۸ الی ۷۱.۸ متر است. برد این مدل نیز ۱۴۰۷۵ کیلومتر می باشد.در نسل جدید بویینگ ۷۷۷ مصرف سوخت حدود ۱۰ درصد کاهش یافته است و به منظور کاهش تولید صدا از طراحی دندانه ای برای خروجی موتورهای آن بهره گرفته شده است.
-ردپای امارات در مراودات ایران و بوئینگ
کمی بعد از امضای قرارداد بویینگ گمانه زنی هایی مطرح شده بود که ممکن است ایران ایر بتواند زودتر از موعد تعیین شده و در بهار ۱۳۹۶ ۱ یا ۲ فروند بویینگ ۷۷۷-۳۰۰ER که ابتدائاً قرار بود به شرکت هواپیمایی ترکیش ایرلاینز فروخته شود را خریداری نماید. گفته می شد که در آن زمان شرکت ترکیه ای از پرداخت به موقع اقساط عاجز بوده و نمیتوانسته آن ۱ یا ۲ فروند را به موقع تحویل بگیرد.
در هر حال در نهایت در تاریخ ۸ اردیبهشت ۱۳۹۶ از سوی فرهاد پرورش مدیر عامل هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران ضمن تکذیب مسئله عدم توان تأمین مالی اعلام کرد با اینکه ایران ایر آماده خرید این بویینگ ۷۷۷ بوده اما دیگر این هواپیما در دسترس نیست و خود ترکیش ایرلاینز در نهایت آن را خریداری نموده .
بیشتر بخوانید
اما از طرف دیگر اخباری به گوش می رسید که امارات متحده عربی به شرکت ترکیش ایرلاینز وام داده است تا بتواند ۷۷۷های خود را هر چه زودتر تحویل بگیرد تا در صورت تقویت شدن ناوگان ایران ایر موقعیت آینده شرکت Fly Emirates به خطر نیافتد.
از طرفی گفته می شد ۷۷۷های سفارش ترکیش ایرلاینز شاید مناسب برای ایران ایر نباشد زیرا تفاوتهای اساسی چیدمان داخلی صندلی و... با آنچه شرکت ایران ایر برای خود در نظر داشت و قرار بود ۷۷۷ های سفارش شده به آن ترتیب باشند تفاوت داشت که این تفاوت می توانست در آینده باعث ناهماهنگی در ناوگان و سخت شدن تنظیم کردن پروازها شود.
- آش نخورده و دهان سوخته!
در هر صورت در حالی تاریخ فروردین ۹۷ به عنوان تاریخ تحویل اولین بویینگ به ایران ایر عنوان شده بود که هواپیمایی ایران ایر تا کنون موفق به دریافت هیچ هواپیمایی از بویینگ نگردیده است شرکت بویینگ اعلام کرد سفارشات ایران ایر سال ۲۰۱۹ میلادی می تواند تحویل شود .
در همین رابطه «غلامرضا سلامی» مشاور وزیر راه و شهرسازی در گفتگو با روزنامه شرق عنوان نموده که نبود امکان جابجایی پول ، تأمین مالی ، فاینانس و لیزینگ مانع از پرداخت به موقع پیش پرداختهای این سفارشات شده است.
علامت سوال مهمی که اظهار نظر مشاور آخوندی ایجاد می‌کند این است که مشکلاتی که او برای تامین نشدن پیش‌پرداخت‌ها لیست کرده تا کی ادامه دارد؟ و آیا از ابتدا نمی‌دانستند که این موانع وجود دارد؟
۱۵:۱۱ - ۱۳۹۷/۰۲/۱۷
۱۵:۱۵ - ۱۳۹۷/۰۲/۱۷
۲۲:۱۳ - ۱۳۹۷/۰۲/۱۷
۲۱:۵۷ - ۱۳۹۷/۰۲/۱۷
